De 3 fonteinen

Ik weet nog niet zeker welke rol Albert van Raalte in deel 2 van Machiel Dierks krijgt. De geschiedenis van deze dominee van de afscheiding van 1835 is zeker interessant. Op 2 maart 1836 is de religieuze stroming een feit. Dan vindt de  oprichtingssynode plaats in het gebouw de 3 fonteinen aan de Baangracht te Amsterdam. Maar waar is die Baangracht en wat voor gebouw was het waar de vrienden vergaderden? Dat was een hele uitzoekerij.

Om te beginnen moest ik erachter komen dat de Baangracht de huidige Lijnbaansgracht is.  Daar werden in 1933 verschillende panden gesloopt.

Het hoge pand links op de beide foto’s is ‘De drie fonteinen’. Het is te herkennen aan de gevelsteen in het midden.

Daarop zijn de drie fonteinen te zien, die de naam geven aan het pand.

Sinds de 18e eeuw was hier een suikerraffinaderij gevestigd. In 1836 was dit in eigendom van Jan Daniel Brandt, zwager van Hein Scholte, één van de andere voormannen van de Afscheiding.

Een vreemde plaats voor een kerkelijke synode, maar de oprichting moest in het geheim geschieden. De dominees van de Afscheiding waren in de voorgaande jaren door de Hervormde kerk uit hun ambt gezet. Het kerkbestuur zag hen als opruiers en scheurmakers. Albert van Raalte was om die reden zelfs niet toegelaten. Ze werden jarenlang vervolgt en predikten illegaal.

Jan Daniel Brandt bleef zijn pand ter beschikking stellen van het groeiende kerkgenootschap. Hij werd daarvoor op 12 december 1836 beboet wegens ‘het houden van ongeoorloofde bijeenkomsten van meer dan 20 personen.’

Gari Melchers

Het schilderij dat ik gister liet zien en waarin ik Leentje, de jonge vrouw van Machiel Dierks in  herkende, is geschilderd door Gari Melchers. Ik had nog nooit van deze schilder gehoord, maar vond hem op internet toen ik naar onderstaand schilderij van het heilig avondmaal zocht.

Ik was het hier tegengekomen tijdens mijn zoektocht naar details over de vervolgingen van ds. Albert van Raalte, die als jongeman in deel  1 van Machiel Dierks een belangrijke rol speelt.

Schilderijen helpen mij soms me in te leven in de personages in mijn boeken. Dat geldt zeker voor de persoon van de afgescheiden dominee van Raalte, over wie overigens ook in geschreven vorm veel te vinden is.

Ik wilde echter meer over de schilder van deze schilderijen weten. Zijn naam is Gari Melchers, een Amerikaan, die aan het eind van de 19de eeuw ondermeer in Egmond aan Zee werkte.

Meer over hem is hier en hier te vinden of bekijk onderstaand filmpje.

Het mirakel van Niervaert

Foto: Wikimedia Commons: Johan Bakker

Gister zijn we naar het  Begijnhof van Breda geweest in verband met de publicatie over de Keenesluis.

Foto: Wikimedia Commons: G. Lanting

In de Catharinakerk werd een tweetal lezingen gehouden over het Mirakel van Niervaert. Het geheel werd georganiseerd door het Gilde van het heilig sacrament van Niervaert.

Het mirakel van Niervaart is een middeleeuws mirakelspel rond de legende van een bloedende hostie. Volgens de overlevering werd de hostie omstreeks 1300 door de turfsteker Jan Bautoen in het veen gevonden. De pastoor van Niervaart werd erbij gehaald en Niervaart werd een bedevaartplaats. Toen magister Macarius de echtheid van de hostie wilde onderzoeken door deze te doorboren, begon ze op vijf plaatsen te bloeden.

In mijn boek over de Keenesluis refereer ik aan deze legende. Vanuit dat oogpunt was het een interessante middag in een inspirerende historische omgeving.

Ad Maas besprak in zijn bijdrage de belangrijkste hypotheses uit zijn onlangs verschenen boek: ‘Breda en Nyeuwervaert’. Hij ging in op de mogelijke plaats waar de hostie door Jan Bautoen gevonden zou zijn, deed suggesties omtrent de datering en het auteurschap van het oorspronkelijke sacramentsspel en besprak de mogelijkheid van een ouder retabel.

Nadia van Pelt plaatste het mirakelspel in een Europese traditie van spelen. Zij liet zien hoe deze mirakelspelen doordrongen waren van anti-semitisme. Het sacramentspel van Niervaert valt daar buiten omdat dit antisemitisme juist in dit spel niet voorkomt.

 

 

 

In de herberg

Weer een fragmentje. De afbeelding geeft een goed beeld van een herberginterieur uit die tijd. Het is van een schilderij van Henri de Braekeleer uit 1877. Het bevindt zich in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen.

De herbergier bereidt zich voor op de komende drukte.. Waarom gaat Machiel naar de herberg en wat gaat Kruger voorlezen?

Meer informatie

In de deuropening van de herberg blijft Machiel een ogenblik staan. Verbaasd kijkt hij naar de lawaaiige drukte binnen. Er heerst een ongewone opwinding. Om de grote tafel zitten de boeren druk gebarend bij elkaar. Winkeliers en ambachtslieden zitten in groepjes bijeen en wisselen luidruchtig van gedachten. Enkele arbeiders staan afwachtend aan de toog en langs de randen van het lokaal. Machiel steekt zijn hand op als hij in een hoek Laurens van den Ham ziet staan, Leentjes vader. Met Marijn voegt hij zich tussen de andere arbeiders.
‘En Akkermans, Marijn?’
‘Zit daar tussen de andere boeren. Maar wacht tot Kruger heeft voorgelezen.’
‘Kruger? De assistent van mijnheer pastoor?’
‘Ken jij een ander?’
‘Voorlezen? Voorlezen, wat moet die voorlezen dan?’

Verboden te lezen!

Dat een dagloner als Machiel beter leert lezen van een pastoor ligt niet voor de hand. De pastoor had dan ook zijn redenen.

Lees het artikel: Verboden te lezen; censuur in de 19de eeuw:

“Tot diep in de 19de eeuw keurden geestelijken het lezen door het gewone volk af. Lezen zou lui maken, tijdsverspilling zijn of eenvoudige mensen op de verkeerde ideeën brengen. Vooral romans waren slecht: ze hadden een afstompende werking op het geweten en verslapten de wil.”

Portret van Emile Zola door Edouard Manet, 1867 – 1868. Musee d’Orsay
Wikimedia commons

Leren lezen

Een erg leuke bronnensite is de collectie van het Nederlandsch schoolmuseum.

Ik heb er een uitgave gevonden van een boekje, waaruit Machiel beter leert lezen. Pastoor van Gils heeft het in zijn boekenkast staan.  Hieruit onderricht hij Machiel niet alleen in het lezen.

Hier de link naar het boekje als eBook http://schoolmuseum.uba.uva.nl/bookid/LCSM_200017

De schoonste stoet door Leiden

In hoofdstuk 1 van mijn boek ontmoet Machiel ene Albert van Raalte: Deze latere voorman van de afscheiding van 1834, gaat theologie studeren en Leiden. Hij moet deze maskerades hebben meegemaakt.